Nevşehir İl Tarihi

Nevşehir’in eski adı Muşkara olup şehir 6429 sayılı yasa ile 20 Temmuz 1954 tarihinde köy statüsünden şehir statüsüne geçişi ile birlikte Osmanlıca yeni kent anlamındaki bugünkü adını almıştır. Osmanlı Devleti’nde Muşkara köyü adıyla anılan bölge aslen Muşkaralı olan Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın Osmanlı yönetimindeki etkisiyle birlikte gelişerek bir kaza halini almıştır. Bölgenin kaza olması ve daha sonra il olmasında oldukça etkili olan İbrahim Paşa, Nevşehir’in gelişmesinde önemli katkılar sunmuştur. Çeşitli mimari eserler yaptıran İbrahim Paşa, Lale devrinin en önemli eserlerinden birisi olan Damat İbrahim Paşa Camisini de yaptırarak Muşkara köyünü önemli bir merkeze dönüştürmeyi başarmıştır.

Hititler ve Geç Hitit Dönemi (M.Ö. 1750-700)

Kapadokya Bölgesinde bulunan bütün höyüklerde Hitit Dönemi'ne ait kalıntılara rastlamak mümkündür. Bunun dışında Gülşehir - Sivasa, Acıgöl - Topada, Hacıbektaş - Karaburna bölgelerinde Hitit hiyeroglifi ile yazılmış kaya anıtları bulunmaktadır. Hititlerin bu bölgeye Nissa adını verdikleri söylenmektedir.

Pers/Helenistik Dönem (M.Ö. 585-332)

Persler bölgeye Güzel Atlar Ülkesi manasına gelen Katpatuka adını vermiş olup bu adın zaman içerisinde değişerek bugünkü Kapadokya adını aldığı söylenmektedir. Bu bölge, geçmişte at yetiştiriciliğiyle ünlü olup Kapadokya’nın Güzel Atlar Diyarı anlamına geldiği bilinmektedir.

Kapadokya Krallığı Dönemi (M.Ö.334-M.S.17)

Eski Pers soylularından Ariarates, halkın desteğini alarak 332'de merkezi Mazaka (Kayseri) olan Kapadokya Krallığı'nı kurmuştur. Çalışkan bir yönetici olan I. Ariarates Kapadokya Krallığı'nın sınırlarını Yeşilırmak havzasına kadar genişletmiştir. Geniş Kapadokya Krallığı İskender'in ölümüne kadar barış içinde yaşamıştır. İskender'in ölümünden sonra Bergama Krallığı'nın yanında yer alan V. Ariarates'in ölümüyle Yunan kültürü Kapadokya'ya girmeye başlamıştır. Ardından Kapadokya Krallığı'nın topraklarının paylaşımı için Pontus Krallığı ile Roma Devleti arasında bir mücadele başlamıştır. Bu dönemde Kapadokya tahtı birkaç kez el değiştirmiştir.

Roma Dönemi (M.S. 17-395)

4.yy’da kayalık Göreme ve çevresini keşfeden Hristiyanlar, Kayseri Psikoposu da olan Aziz Basil'in dünya görüşünü benimseyerek kayalar içerisinde manastır hayatını başlatmışlardır.

Bizans Dönemi (M.S. 397-1071)

Roma İmparatorluğu'nun ikiye bölünmesi ile Kapadokya bölgesi Doğu Roma İmparatorluğu'nun etkisi altında kalmıştır. 3.yy’da kuvvetli şahsiyete sahip rahiplerin bölgeyi dini düşünce ve yaşayışın merkezi haline getirdiği bilinmektedir. 4.yy’da ise Kapadokya üç büyük azizin (Kayseri Psikoposu Büyük Basil, kardeşi Nyssalı Gregory ve Nazianuslu Gregor) memleketi olarak bilinmeye başlamıştır. Bu durum, Kapadokya’yı dini açıdan önemli bir inanç merkezi haline getirmiştir.

Anadolu Selçukluları Dönemi (M.S. 1075-1308) 

Nevşehir’in Türkiye Selçukluları Dönemi'nde, doğu-batı istikametinde birer menzillik mesafede yapılmış Çay Hanı, Horozlu Han, Zazadin Hanı, Sultan Hanı, Ağzı Karahan, Tepesidelik Han, Alay Hanı ve Saruhan gibi kervansaraylarla çevrili ve bunlar arasındaki güzergâhı izleyen ticaret yolu üzerindeki küçük bir yerleşim yeri olduğu bilinmektedir.

Beylikler Dönemi (1309-1398)

Anadolu Selçuklu Devleti parçalanınca önce Moğolların, ardından Anadolu Valisi Timurtaş’ın ve daha sonra da Eretna Bey’in egemenliğine giren Nevşehir, 1381’de Kadı Burhanettin tarafından ele geçirilmiş, sonrasında ise 1397 yılında Karamanoğulları egemenliğine girmiştir.

1397’de Yıldırım Beyazıt Karaman ilini topraklarına katınca Nevşehir Osmanlı Devleti'ne dâhil olmuştur. Ancak 1402’de Yıldırım Beyazıt’ın Timur’a yenilmesine müteakiben Nevşehir yeniden Karamanoğulları egemenliğine girmiştir. 1487’de II. Beyazıt’ın Karamanoğulları Beyliği'ne kesin olarak son vermesi ile birlikte Nevşehir (Muşkara) Osmanlı Devleti sınırlarına dâhil olmuştur.

Osmanlı Dönemi (M.S. 1299-1923)

Nevşehir ve çevresi Osmanlı idaresi altında uzun bir süre barış içerisinde yaşamıştır. Özkonak’ta Yavuz Sultan Selim’in Doğu Seferi sırasında yapılan köprü, Nevşehir’deki erken dönem Osmanlı mimarisinin önemli örnekleri arasındadır.

Damat İbrahim Paşa (M.S. 1662-1730)

Muşkara doğumlu olan Damat İbrahim Paşa, 1725 yılında şehrin adını Nevşehir (Yenişehir) olarak değiştirmiş ve kadılara hükümler göndererek tüm resmi yazışmalarda bu ismin kullanılması için emir vermiştir.

Damat İbrahim Paşa Nevşehir’i ihya etmek amacıyla su kuyuları, köprü, han, hamam, medrese ve cami yapım işlerine koyulmuştur. Böylece sadrazamını çok seven padişah III. Ahmed’in emir ve fermanları ile yoğun bir imar faaliyetine başlanmıştır. Cami Atik (Kara Cami), Cami Kebir (Kurşunlu Cami), İmaret, Medrese, Sıbyan Mektebi ve Hamam ilgili döneme tarihlenmektedir.

Cumhuriyet Dönemi'nde Nevşehir

Nevşehir Osmanlı’nın çöküş döneminde Niğde Sancağı'na bağlı bir kaza statüsünde yer almıştır. Cumhuriyetin ilanının ardından, 1924 yılında yapılan yeni idari yapılanmada Niğde il statüsü kazanmış ve Nevşehir ilçe olarak Niğde’ye bağlanmıştır. 20 Temmuz 1954 tarihinde ise 6429 sayılı yasa ile Nevşehir il haline getirilmiştir. Bununla birlikte Kırşehir ve Kırşehir’e bağlı Avanos, Mucur, Hacıbektaş; Kayseri’ye bağlı Ürgüp, Niğde’ye bağlı Arapsun (1948’de Gülşehir adını aldı), Nevşehir’in ilçeleri haline getirilmiştir. Kozaklı ve Hamamorta köyleri Kozaklı’ya bağlı birer köy iken birleştirilerek 1954'te Kozaklı adıyla ilçe olarak Nevşehir’e bağlanmıştır. Kırşehir ise, 1957’de tekrar il statüsü kazanarak Mucur ilçesi ile birlikte Nevşehir’den ayrılmıştır.

Şu an Nevşehir’in 8 adet ilçesi bulunmaktadır. Bunlar: Merkez, Avanos, Gülşehir, Ürgüp, Acıgöl, Derinkuyu, Hacıbektaş ve Kozaklı ilçeleridir. Bu ilçeler hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.

Nevşehir Kronolojisi

Kaynak: https://nevsehir.csb.gov.tr/nev-sharp351-ehirin-tarihi-i-1359