Gülşehir

Eski adı Arapsun olan Gülşehir, 879 km² yüz ölçümüne sahiptir. İlçenin 2022 yılı nüfusu 21.396 olup Nevşehir Merkeze olan uzaklığı 17 km'dir. Damat İbrahim Paşa'nın Nevşehir'e yaptığı imarı, Osmanlı Sadrazamı Karavezir Mehmet Seyid Paşa 18 ay süren kısa sadrazamlık görevinde Gülşehir’de yapmıştır. Bu eserlerden bazıları; yapımı 1778-1779 yıllarına dayanan Karavezir Külliyesi, Karavezir Medresesi, Karavezir Cami ve Karavezir Çeşmeleri'dir. Bunun dışında Kepez Bölgesinde 100 metre yükseklikte yer alan mağara yerleşim yerleri de oldukça ilgi çekicidir.

Gülşehir, Nevşehir ilinin en köklü ilçelerinden biridir. Nevşehir merkezine yaklaşık 20 km. uzaklıkta bulunan, Kızılırmak'ın kıyısında yer alan Gülşehir’in antik ismi Zoropassos olarak kayıtlara geçmiştir. Eski ismi Arapsun olan ilçenin tarihi kesin olarak bilinmemekle beraber Civelek Köyü mağarasında bulunan çeşitli kalıntı ve eserler sayesinde M.Ö. 8 binli yıllara kadar uzandığı anlaşılmaktadır. Hititler, Frigyalılar, Lidyalılar, Kimmerler, Romalılar, Bizans ve Persler gibi büyük medeniyetlere ev sahipliği yapmış ilçe, Kapadokya tarihi ve kültürel hinterlandında önemli bir değeri vardır. Osmanlı Sadrazamı Karavezir Mehmet Seyyid Paşa’nın doğum yeri olan ilçede (1735), yine Karavezir Paşa tarafından yaptırılan 30 haneli bir külliye bulunmaktadır. Ayrıca ilçede bulunan mantar kayalar ilçenin dünya çapında bir tanınırlığa sahip olmasını sağlamıştır. İlçe, ayrıca Gülşehir Açıksaray Ören yeri ile de önemli bir turistik merkezdir. Gülşehir merkezine 3 km. uzaklıkta bulunan ören yerinde 9. ve 10. yüzyıllara ait kayadan oyma kiliseler bulunmaktadır. 1700’lü yıllarda küçük bir köy olan eski adıyla Arabsun, özellikle Sadrazam olan Karavezir Mehmet Paşa’nın girişimleri, kurduğu vakıf ve kıymetli eserlerle birlikte önemli bir kazaya dönüşmüştür. Günümüzde ise Gülşehir Nevşehir’in en büyük ilçelerinden biridir.

Gülşehir İlçesi Mahalle ve Köyler

Kaynak: TÜİK, ADNKS, 2022.

Gülşehir ilçesi, 1 ilçe belediyesine sahip olup; Açıksaray, Cumhuriyet, Çalışanlar, Çayır, Erol Ünlüsoy, Fatih, Karacaşar, Karavezir, Oruçreis ve Tuzköyü olmak üzere 10 mahalleyi bünyesinde barındırmaktadır. Gülşehir sınırları içerisinde; Abuuşağı, Alemli, Alkan, Bölükören, Civelek, Dadağı, Eğrikuyu, Emmiler, Eskiyaylacık, Fakıuşağı, Gökçetoprak, Gülpınar, Gümüşkent, Gümüşyazı, Hacıhalilli, Hacılar, Hamzalı, Karahüyük, Kızılkaya, Oğulkaya, Ovaören, Şahinler, Terlemez, Yakatarla, Yalıntaş, Yamalı, Yeniyaylacık, Yeşilli, Yeşilöz, Yeşilyurt ve Yüksekli olmak üzere 31 adet köy yer almaktadır.

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesi Toplam Nüfusu

Kaynak: TÜİK, 2022

Gülşehir ilçesinin son 5 yıllık dönemdeki toplam nüfusuna bakıldığında, en yüksek nüfusa 2018 yılında ulaştığı ve nüfus miktarlarının dalgalı seyrettiği görülmektedir. 2018’de zirveye ulaşan nüfus miktarında, 2019’da düşüş yaşamış, 2020 yılında tekrar artmış, sonraki yıllarda ise azalmıştır. 2022 yılında, son 5 yılın en düşük nüfus miktarına ulaşmış durumdadır.

Gülşehir ilçesinde derslik başına düşen öğrenci sayısı ilkokul ve ortaokul için 12, genel ortaöğretim (lise) için 19, mesleki ve teknik liseler için ise 17’dir. Bu verilere göre derslik başına düşen öğrenci sayısı bakımından Gülşehir ilçesi ilkokul ve ortaokul düzeyinde Nevşehir ortalamasının (15) ve Türkiye ortalamasının (24) altında, genel ortaöğretim düzeyinde Nevşehir ortalamasının (18) üzerinde ve Türkiye ortalamasının (34) altında, mesleki ve teknik eğitim düzeyinde ise Nevşehir ortalamasının (13) ve Türkiye ortalamasının (26) altındadır.

Gülşehir İlçesinde Üretilen Tahıllar ve Diğer Bitkisel Ürünler Üretim Miktarı (ton)

Gülşehir ilçesinde üretilen tahıllar ve diğer bitkisel ürünler üretim miktarı bakımından incelendiğinde, 2022 yılında en fazla sayıda üretimin şeker pancarında yapıldığı görülmektedir. Bunu sırasıyla patates, yonca, arpa, mısır ve buğday izlemektedir. Şeker pancarı üretimi son 5 yıllık süreçte incelendiğinde, 2020 yılına kadar artarak devam ettiği, sonrasında ise azaldığı görülmektedir. Şeker pancarı üretim miktarında en yüksek miktar 2020 yılında kaydedilmişken; en düşük miktar 2018 yılında görülmüştür. Patates üretim miktarları incelendiğinde, 2019 yılında büyük bir artış meydana geldiği, 2020 ve 2021 yıllarında düşüş yaşandığı ve 2022 yılında yeniden artış meydana geldiği görülmektedir. Yonca üretiminde yıldan yıla artış meydana gelmiştir. Arpa üretimi 2019 yılında artmış, 2020 ve 2021 yıllarında azalmış, 2022 yılında yeniden artışa geçmiştir. Mürdümük üretiminin ise ilçede 2022 yılına kadar devam etmesine karşın ilgili yılda durduğu görülmektedir. İlçe; yonca, mısır, domates, sarımsak ve karpuz üretiminde ilde 1. sıradadır.

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesinde Üretilen Sebze Miktarı (ton)

Gülşehir ilçesinde üretilen sebze miktarları incelendiğinde, 2022 yılında en fazla miktarda üretilen sebzenin domates olduğu görülmektedir. Diğer sebzelere kıyasla büyük bir fark ile en fazla üretimin domateste gerçekleştiği dikkat çekmektedir. Bunu sırasıyla sarımsak, çerezlik kabak ve karpuz izlemektedir. Domates üretimi son 5 yıllık süreçte incelendiğinde, 2021 yılında bir miktar azalış kaydedildiği görülmektedir. İlçede domates miktarı en düşük 2021 yılında kaydedilmişken en yüksek miktara 2018 yılında ulaşılmıştır. Çerezlik kabak üretimi dalgalanmalı olarak seyretmektedir. Karpuz üretiminde ise 2019 yılında artış meydana gelmesiyle birlikte 2020 yılında büyük bir düşüş yaşanmış; 2021 yılında bu düşüş artarak devam etmiştir. İlçede 2022 yılında sarımsak ve marul üretimine başlanmıştır.

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesinde Üretilen Meyve Miktarı (ton)

Gülşehir ilçesinde üretilen meyve miktarları incelendiğinde, 2022 yılında en fazla sayıda üzüm üretildiği görülmektedir. Bunu sırasıyla elma, zerdali ve armut izlemektedir. Üzümün son 5 yıllık süreçteki üretim miktarları incelendiğinde, 2021 yılına kadar azalış eğilimi olmasına karşın 2022 yılında artış meydana geldiği görülmektedir. Elma ve zerdali üretiminin her yıl sabit miktarda gerçekleştiği kaydedilmiştir. Armut sayısında ise 2019 yılında yaşanan artışın ardından üretim sabit miktarda devam etmiştir. 

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesi Toplam Tarım Alanları  (Dekar)

Gülşehir ilçesinin toplam tarım alanları son 5 yıllık dönemde incelendiğinde, en büyük miktardaki tarım alanına 2019 yılında erişildiği; en küçük tarım alanının ise 2018 yılında kaydedildiği görülmekte olup tarım alanları büyüklüklerinde yıllar içerisinde büyük farklar meydana gelmemiştir.

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesi Türlerine Göre Tarım Alanları  (Dekar)

Gülşehir ilçesindeki tarım alanları türlerine göre incelendiğinde; en büyük miktarı tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin alanının kapladığı görülmektedir. Bunu sırasıyla nadas alanı, meyveler, içecek ve baharat bitkileri alanı ve sebze alanı sırasıyla izlemektedir. İlçe, tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerde en büyük alana 2022 yılında ulaşmıştır.

2018 – 2022 Yılları Gülşehir İlçesi Hayvansal Üretim Miktarı (ton)

Gülşehir ilçesinde üretilen hayvansal ürünler incelendiğinde, 2022 yılında en fazla miktardaki üretimin yapağı olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla doğal bal, keçi kılı ve balmumu izlemektedir. Yapağı sayısının son 5 yıllık süreçteki üretim miktarları incelendiğinde, dalgalanmalı seyrettiği görülmektedir. Yapağı üretiminde en düşük miktar 2018 yılında kaydedilirken en yüksek miktara 2022 yılında erişilmiştir. Doğal bal üretimi 2019 yılında azalmış, 2020 yılında artmış, 2021 yılında azalmış ve 2022 yılında artarak son 5 yıllık dönemdeki en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Keçi kılı üretim miktarları sabit seyrederken, balmumu üretimi dalgalanmalar yaşamaktadır.

Gülşehir İlçesi Kovan Sayısı ve Tipi (Kovan Sayısı)

Gülşehir ilçesindeki kovan sayıları ve tipleri incelendiğinde, ilçede yalnızca yeni tip kovanların bulunduğu görülmektedir. Kovan sayılarının ise son 5 yıllık dönem içerisinde en düşük sayıyı 2019 yılında, en yüksek sayıyı ise 2022 yılında kaydedildiği görülmektedir.

Gülşehir İlçesi Arıcılık Faaliyeti Yapan İşletme Sayısı

Gülşehir ilçesinde arıcılık faaliyeti yapan işletmelerin sayısı son 5 yıllık dönemde incelendiğinde; 2019 yılında azaldığı, 2020 yılında arttığı, 2021 yılında sabit kaldığı, 2022 yılında ise arttığı görülmektedir. Arıcılık faaliyeti yapan işletme sayısı en düşük 2019 yılında kaydedilmişken; en yüksek sayıya 2022 yılında ulaşılmıştır.

Gülşehir İlçesi Canlı Hayvan Sayısı (Baş)

Gülşehir ilçesindeki canlı hayvan sayıları incelendiğinde, 2022 yılında en yüksek miktardaki canlı hayvanın koyun olduğu görülmektedir. Bunu sırasıyla inek, kıl keçisi, koç ve boğa izlemektedir. Koyun sayıları son 5 yıllık süreçte incelendiğinde, 2019 yılında büyük miktarda artış yaşandığı ancak sonraki yılda düşüş meydana geldiği görülmektedir. 2021 yılında yeniden artışa geçen koyun sayısı, 2022 yılında en yüksek seviyeye ulaşmıştır. İnek sayısında 2019 yılında yüksek miktarda bir artış meydana gelmiş, 2020 yılında nispi düşük bir miktarda azalma yaşanmıştır. 2021 yılında bir miktar artış görülmüş, 2022 yılında yeniden düşüş meydana gelmiştir. Kıl keçisi sayısında, 2021 yılına kadar artış yaşanmış, 2022 yılında bir miktar düşüş meydana gelmiştir.

YER-SİS çalışmasından elde edilen verilere göre Gülşehir’de yer alan köylerde sırasıyla tarımsal üretim faaliyetleri, icar faaliyetleri, hayvancılık faaliyetleri en önemli gelir kaynaklarından olmaktadır. YER-SİS araştırmasına göre ilçede üretilen ürünlerin başında tahıl ve baklagiller gelmekte, yağlı tohum yetiştiriciliği, kök ve yumru bitki yetiştiriciliği, yem bitkileri, sebze yetiştiriciliği ön plana çıkmaktadır. Bölgede önemli bir tarımsal ürün olan patates ilçe için de oldukça kıymetli bir ekonomik unsurdur. Bu anlamda önemli bir yatırım olan cips fabrikası 2011 yılında kurulmuş ve faaliyetlerine devam etmektedir. Bunun dışında 20.000 ton/yıl üretim kapasiteli patates işleme fabrikası, bir adet 10.000 ton/yıl kapasiteli un fabrikası bulunmaktadır. İlçede organize sanayi bölgesi bulunmamaktadır. Ayrıca iki adet tuz madeni işletme tesisi üretim yapmaktadır. Yaklaşık 950 milyon ton tuz rezervi olduğu düşünülen ilçede ilerleyen yıllarda üretimin artırılması hedeflenmektedir. Yine ilçede tarım ve hayvancılık alanlarında çeşitli kooperatifler faaliyet göstererek ekonomik hayata katkı sunmaktadırlar.

Kapadokya Havalimanı Gülşehir ilçesine bağlı Tuzköy’ü mahallesinde yer almaktadır.  Havalimanı şehir merkezine 30 km, ilçe merkezine 10 km. uzaklıktadır. Havalimanı ulaşımı, yolcu servisi, dolmuş ve taksi işletmeciliği ile sağlanmaktadır. Kapadokya Havalimanı Nevşehir’in yanı sıra çevre illerinde sivil hava ulaşımına açılan kapısı niteliğindedir. Havalimanı, turistik bölgelere ve Nevşehir il merkezine geçiş güzergâhında bulunduğundan, ilçenin stratejik bir konumda olduğu söylenebilir. Ancak havalimanından yapılan ya da tersine olan turistik transferlerin direkt geçiş olarak yapıldığı düşünüldüğünde, turizmin ilçeye katkısı istenilen düzeye ulaşamamaktadır.

Nevşehir ilinin genelinde mutfak ve yemek gelenekleri bölgede yetişen ürünler etrafında gelişme göstermiştir.  Bununla birlikte tarihi zenginliğin de önemli katkıları sonucunda zengin bir gastronomi kültürü oluşmuştur. İlin genelinde mutfaklarda kullanılan yöresel ürünler arasında daha çok bölgede yetiştirilen patates, mercimek, nohut, kabak, buğday ve fasulye gibi ürünler bulunmaktadır. Bu yöresel ürünlerin tamamı Gülşehir’de de gastronomi kültürünü şekillendirmektedir. Aynı zamanda ilçede pekmez ve pekmezle yapılan yiyecekler de önemlidir.

Detaylı bilgi için Gülşehir Kaymakamlığı web sitesini ziyaret edebilirsiniz.