Doğuda Kayseri, batıda Aksaray, güneyde Niğde ve kuzeyde Yozgat ve Kırşehir illerinin bulunduğu Nevşehir, İç Anadolu Bölgesinin ortasında yer almaktadır. Yüzölçümü 5.386 km² olan ilin, il merkezinin rakımı 1.150 m’dir. Doğudan batıya doğru gidildikçe çukurluğu artan ve Kızılırmak vadisinin ikiye ayırdığı il, güney ve kuzey bölgelerine gidildikçe yükselen bir araziye sahiptir.

KGM 6. Bölge Müdürlüğü Yol Bağlantıları Haritası

Kaynak: Karayolları Genel Müdürlüğü, 2021

Erciyes ve Hasan Dağı’nın püskürttükleri lav ve tüflerin milyonlarca yıl içerisinde rüzgâr ve akarsu aşındırması sonucunda ortaya çıkmış, dünyada bu kadar yoğun örneği olmayan doğal değerler olan peribacaları ilin turizmini etkileyen önemli unsurlardan biridir. Bunların yanı sıra kaya oyma yerleşimler, inanç merkezleri, pek çok medeniyetten izler taşıyan tarihi yapılar, doğal mağaralar da Nevşehir turizminde büyük bir yere sahiptir.

Nevşehir tarih, kültür ve doğanın iç içe geçtiği Türkiye’nin en önemli turizm destinasyonlarından biridir.  Hacı Bektaş-ı Veli ve Damat İbrahim Paşa’nın bölgede yaşamış olmaları, ilin pek çok medeniyete yaptığı ev sahipliği Nevşehir’in büyük bir kültürel zenginliğe sahip olmasını sağlamıştır. 

İlçe Mahalle ve Köy Sayıları

Kaynak: TÜİK, 2022.

Nevşehir ili; Acıgöl, Avanos, Derinkuyu, Gülşehir, Hacıbektaş, Kozaklı, Merkez ve Ürgüp olmak üzere 8 adet ilçeye sahiptir. Acıgöl ilçesinde 8 mahalle ve 10 köy, Avanos ilçesinde 17 mahalle ve 16 köy, Derinkuyu ilçesinde 12 mahalle ve 7 köy, Gülşehir ilçesinde 10 mahalle ve 31 köy, Hacıbektaş ilçesinde 3 mahalle ve 30 köy, Kozaklı ilçesinde 10 mahalle ve 27 köy, Merkez ilçesinde 44 mahalle ve 9 köy, Ürgüp ilçesinde 14 mahalle ve 23 köy bulunmaktadır. İlde toplamda 153 adet köy ve 118 adet mahalle bulunmaktadır.

Devlet Planlama Teşkilatı’nın Kent Eşiği Çalışması tanımı doğrultusunda, 20.000 kişi ve üzeri nüfusun kent merkezinde yaşadığı yerleşimler kent, diğerleri kır olarak sınıflandırılmaktadır. Bu doğrultuda, Merkez ve Ürgüp ilçesi kent, diğer ilçeler kır olarak nitelendirilmekte olup Nevşehir il genelinin kırsal yerleşime sahip olduğu söylenebilmektedir.

Köy ve Şehir Nüfus Oranları

Kaynak: TÜİK, 2022.

İlçeler Köy ve Şehir Nüfusları

Kaynak: TÜİK, 2022.

Acıgöl ilçesinde, toplam nüfus 19.005 olup bu nüfusun %68,6’sı köyde ve %31,4’ü kent merkezinde yaşamaktadır. Bu durumda, Acıgöl ilçesinin yoğun kırsal nüfusa sahip olduğu söylenebilmektedir. Avanos ilçesinde, toplam nüfus 32.477 olup bunların %53,9’u köyde, %46,1’i ise kent merkezinde yaşamaktadır. Avanos’un kır-kent dağılımına bakıldığında, nüfusun büyük çoğunluğunun köyde yaşadığı görülmektedir. Derinkuyu ilçe nüfusu 20.676 kişi olup %47,2’si köyde, %52,8’i kent merkezinde yaşamaktadır. Derinkuyu ilçesinde, nüfusun çoğunluğunun köyden ziyade kent merkezinde yaşadığı görülmektedir.  Gülşehir ilçe nüfusu 21.396 kişi iken bunların %41,7’si köyde, %58,3’ü kent merkezinde yaşamaktadır. Derinkuyu’ya benzer olarak, Gülşehir’de de nüfusun çoğunluğu köyden ziyade kent merkezinde yaşamaktadır. Hacıbektaş’ın toplam nüfusu 10.884 kişi olup %51,1’i köyde, %48,9’u kent merkezinde yaşamaktadır. Kozaklı ilçesi toplam nüfusu 12.910 kişi olup %41,2’si köyde, %58,8’i kent merkezinde yaşamaktadır. Kozaklı ilçesinde de nüfusun çoğunluğunun kent merkezinde yaşadığı görülmektedir. Merkez ilçe, 155.968 kişilik toplam nüfusu ve 123.882 kişilik kent merkezi nüfusu ile kent olarak nitelendirilen ilçelerden biridir. Merkez ilçe nüfusunun %20,6’sı köylerde yaşarken; %79,4’lük büyük bir kısmı kent merkezinde ikamet etmektedir. Ürgüp ilçesi, 36.695 kişilik toplam nüfusu ve 24.647 kişilik kent merkezi nüfusu ile kent olarak nitelendirilen bir diğer ilçedir. Ürgüp ilçe nüfusunun %32,8’i köyde, %67,2’si kent merkezinde ikamet etmektedir.

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından 2022 yılında hazırlanan Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (SEGE) çalışması doğrultusunda, ilçelerin gelişmişlik endeksleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır.

Nevşehir İlçelerinin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Düzeyi

Kaynak: İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması SEGE-2022, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.

Aşağıda, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı YER-SİS araştırması kapsamında oluşturulan, ilçe kademeleri haritası yer almaktadır.

İlçe Kademeleri Haritası

Kaynak: YER-SİS 2021, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı.

Yukarıda da görselleştirildiği üzere, SEGE araştırması doğrultusunda Merkez ve Ürgüp ilçeleri 2. kademe, Avanos ve Kozaklı ilçeleri 3. kademe, Hacıbektaş ve Gülşehir ilçeleri 4. kademe, Derinkuyu ve Acıgöl ilçeleri 5.kademe gelişmişlik düzeyine sahiptir. Aynı araştırmanın il bazlı sonuçları doğrultusunda, Nevşehir ili 4.kademe gelişmişlik düzeyindedir.

Nevşehir, masalsı güzellikleri ve eşsiz doğasıyla göz kamaştıran bir atmosfere sahiptir. Bu bölge, insanlık tarihi boyunca pek çok büyük uygarlığın beşiği olmuştur. Peribacaları gibi benzersiz jeolojik oluşumların yanı sıra kayaların oyularak inşa edildiği yerleşim yerleri, yer altı şehirleri ve kültürel birikimi ile doğal ve kültürel açıdan nadir bulunan merkezlerden biridir. Ayrıca, Pers Dönemi'nde Kral Yolu ve Selçuklu Dönemi'nde tarihi İpek Yolu'nun bu bölgeden geçmesi, Nevşehir'in coğrafi önemini vurgulamaktadır.

Kapadokya içerisinde pek çok yer altı şehri yer almaktadır. Kapadokya'nın yumuşak tüf tabakalarının kolayca oyulabilmesi, binlerce yıl boyunca insanların kayalar içinde yaşamını sürdürmesine olanak sağlamıştır. Farklı boyutlarda yer altı yerleşimleri, tüf kayaların derinliklerine doğru oyularak inşa edilmiştir. Bu yer altı şehirlerinin inşa edilme amacı, geçmişte bölgeye yönelik tehditler ve saldırılar nedeniyle halkın geçici sığınaklar bulmasını sağlamaktır. Daha sonraki dönemlerde ise bu oyulmuş kayalar, inzivaya çekilmek isteyen keşişler için uygun bir ibadet yeri haline gelmiştir.

Kaynak: https://ects.nevsehir.edu.tr/ects/index/dil/tr/sayfa/76

Nevşehir, içerisinde pek çok tarihi ve turistik yapıyı barındırmaktadır. Göreme Açık Hava Müzesi, Paşabağları ve Zelve Ören Yeri, Özkonak Yeraltı Şehri, Uçhisar Kalesi, Karanlık Kilise, Damat İbrahim Paşa Cami, Elmalı Kilise, Tokalı Kilise, Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi, Azize Barbara Şapeli, Çarıklı Kilise, Derinkuyu Yeraltı Şehri, Aziz Jean Kilisesi, Tatlarin Yeraltı Şehri, Rahibeler ve Rahipler Manastırı, Bektaş Efendi Türbesi, Pancarlı Kilisesi, Atatürk Evi, Kaymaklı Yeraltı Şehri, Kültür Müzesi, Mazı Yeraltı Şehri, Zemi Vadisi, Özlüce Yeraltı Şehri, Hacıbektaş Arkeoloji ve Etnografya Müzesi, Nevşehir içerisinde turistik öneme sahip yapılar olarak dikkat çekmektedir. Nevşehir Oniks Taşı, Nevşehir Kilimi, Culfa ve Avanos Çömleği, Nevşehir’de somut olmayan kültürel miraslar arasında yer almaktadır.

Kapadokya bölgesinin merkezi konumunda olan Nevşehir, kültür turizmi ile ön plana çıkmaktadır. Güçlü bir destinasyon yönetimine sahip olan il, kültür turizmini bütüncül ve sistematik biçimde yönetmektedir. Kapadokya’nın merkezi olan Nevşehir, dünyada eşine ender rastlanan doğal vadileri ve peri bacaları ile doğal bir film platosu niteliğinde olduğundan film yapımcıları tarafından mekân çekimleri için tercih edilmektedir. 1959-2021 yılları arasında bölgede toplam 39 adet yerli film, 24 adet yabancı film, 84 adet belgesel, 44 adet televizyon programı, 41 adet reklam filmi, 56 adet şarkı klip,18 adet yerli dizi ve 3 adet yabancı dizi çekilmiştir.

Kültür turizminin yanında, alternatif turizm kapsamında da ön plana çıkan ilde, Kayalık Kapadokya olarak adlandırılan bölgede (Göreme, Ürgüp, Uçhisar) balon turizmi, Kozaklı’da termal ve sağlık turizmi, Avanos-Çavuşin ve Göreme civarında atlı aktiviteler/spor turizmi ve Hacıbektaş’ta inanç turizmi ön plana çıkmaktadır.

Yer altı kaynakları bakımından zengin olan Nevşehir’in Acıgöl ve Derinkuyu yörelerinde perlit; Avanos’ta kaolin, Derinkuyu’da ponza, Ürgüp’te bentonit, Gülşehir’de barit, tuz ve linyit bulunmaktadır. Nevşehir ilinde işletilmekte olan maden sayısı az olup kaya tuzu ve linyit çıkarılmaktadır. İlin toprakları jeotermal kaynak bakımından da zengin olup Kozaklı ilçesinde kaplıcalar bulunmaktadır.

Yağış azlığı, yağış rejiminin düzensizliği ve toprak yapısı sebebiyle nispeten sınırlı ürün çeşitliliği hâkimdir. Tahıl, yumru ve sanayi ürünleri başlıca tarım ürünleridir. Nevşehir; çerezlik kabak üretiminin %32’sini sağlayarak ülkede 1. sırada, üzüm üretiminin %10’unu sağlayarak ülkede 3. sırada, kuru fasulye üretiminin %12’sini sağlayarak ülkede 4. sırada ve patates üretiminin %5’ini sağlayarak ülkede 8. sırada yer almaktadır (TÜİK, 2022). Sofralık ve salçalık domates ile çerezlik kabak, üretilen sebzeler arasında büyük paya sahiptir. Meyvecilik bilhassa bağcılık ile önemli bir yer tutmaktadır. Meyve olarak üzüm, elma, zerdali, armut, kayısı, ceviz, dut, iğde, ayva ve badem yetişmektedir.

Nevşehir ilinde 2 adet faal OSB bulunmakta olup biri Acıgöl’de diğeri Merkez ilçede yer almaktadır. Kozaklı’da Tarıma Dayalı Termal İhtisas Sera OSB kurulmakta olup OSB’nin 2024 yılı içerisinde faaliyete geçirilmesi hedeflenmektedir. Ayrıca, 2023 yılında Avanos Kapadokya İhtisas Organize Sanayi Bölgesi kurulum izinleri tamamlanmış ve kurulma işlemleri başlatılmıştır. Bunun yanında il içerisinde 13 adet KSS bulunmaktadır.

TÜİK 2022 verilerine göre, ekonomik faaliyetlere (ISIC, Rev.4) göre ithalat (1.000 ABD Doları) miktarları doğrultusunda Nevşehir’de ithalatta öne çıkan sektörler sırasıyla; imalat, tarım, ormancılık ve balıkçılık,  su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri, bilgi ve iletişim, kültür, sanat eğlence, dinlence ve spordur.

TÜİK 2022 verilerine göre, ekonomik Faaliyetlere (ISIC, Rev.4) göre ihracat (1.000 ABD Doları) miktarları doğrultusunda Nevşehir’de ihracatta öne çıkan sektörler sırasıyla; imalat, tarım, ormancılık ve balıkçılık, madencilik ve taş ocakçılığı, su temini; kanalizasyon, atık yönetimi ve iyileştirme faaliyetleri, bilgi ve iletişimdir.

Nevşehir İş Kayıtlarına Göre Girişim Sayıları

Kaynak: TÜİK, 2021

TÜİK verilerine göre Nevşehir ilinde 2021 yılında toplamda 18.956 girişim mevcuttur. Bu girişimler, en fazla toptan ve perakende ticaret; motorlu kara taşıtlarının ve motosikletlerin onarımı sektöründe yoğunlaşmıştır. Bunu ulaştırma ve depolama ile konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyeti izlemektedir.

Nevşehir ilinde 8 coğrafi işaretli ürün bulunmaktadır.

• Avanos Çömleği (2017) Menşe Adı
• Nevşehir Kabak Çekirdeği(2019) Menşe Adı
• Nevşehir Simidi (2020) Mahreç İşareti
• Derinkuyu Kuru Fasulyesi (2021) Menşe Adı
• Nevşehir Testi Kebabı (2021) Mahreç İşareti
• Kaymaklı Kuru Kaymağı (2022) Mahreç İşareti
• Kaymaklı Çöreği (2022) Mahreç İşareti
• Nevşehir Pomzası (2022) Menşe Adı

Detaylı bilgi için Nevşehir Valiliği web sitesini ziyaret edebilirsiniz.

http://www.nevsehir.gov.tr/sehrimiz